Şantiyelerde İşe Giriş Sağlık Muayeneleri: Sağlık, Maliyet Ve Gerçekler Arasındaki Denge

İnşaat sektörü, dinamik yapısı ve yüksek iş gücü devri ile bilinen, aynı zamanda kazaların ve meslek hastalıklarının en sık yaşandığı sektörlerden biridir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında şantiyelerde işe alınacak her çalışanın, göreve başlamadan önce işe giriş sağlık muayenesinden geçmesi yasal bir zorunluluktur. Ancak bu yasal zorunluluğun sahadaki uygulanışı, özellikle alt işveren (taşeron) firma yapısı, kırsal kesimden (şehir dışından) gelen işçiler ve işe uygunluk kararı karşısında oluşan tepkiler nedeniyle ciddi zorluklar barındırır. Bu makalede, bu sürecin sahaya özgü yönleri ve tarafların yaşadığı sorunlar değerlendirilecek, çözüm önerileri sunulacaktır.

1. Yasal Zorunluluk: 6331 Sayılı Kanun

6331 sayılı Kanun ve ilgili yönetmelikler, özellikle tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalışan bireylerin sağlık gözetiminin işe girişte ve periyodik olarak yapılmasını öngörmektedir. İnşaat sektörü, bu sınıflandırmada “çok tehlikeli işler” kapsamındadır. İşe giriş muayenesi, bir işçinin kendisine teklif edilen iş için tıbbi olarak uygun olup olmadığını belirlemek için yapılan bir dizi sağlık değerlendirmesinden oluşur. Bu muayene, kişinin sağlığını korumak, iş güvenliğini sağlamak ve iş ile ilgili görevleri etkili bir şekilde yerine getirme yeteneğini doğrulamak için yapılır. Bu nedenle, işe başlamadan önce çalışanların sağlık muayenesinden geçerek fiziksel ve ruhsal olarak işe uygun olup olmadıkları belirlenmelidir. Ancak bu kuralın sahadaki uygulanışı, birçok dinamik nedeniyle beklenen etkiyi yaratamamaktadır.

2. Şantiye Gerçekliği: Uzak Şehirlerden (kırsaldan) Gelen Umut Yolcuları

İşe başvuran işçilerin önemli bir bölümü, başka şehirlerden (çoğunlukla kırsal kesimden), genellikle kalacak yeri olmadan gelir. Bu kişiler çoğu zaman kendi imkânlarıyla veya alt işverenin (taşeronun) sağladığı ulaşım ile şantiyeye ulaşır. Sağlık açısından “uygun değildir” raporu verilen bir işçinin, yalnızca kendisi değil, yanında birlikte gelen sekiz, on, hatta yirmi kişilik grubun tamamı geri dönmek zorunda kalabilir. Bu durum işçilerin motivasyonunu sarsmakla kalmaz, aynı zamanda alt işveren (taşeron) firma açısından ciddi bir maliyete ve iş gücü kaybına neden olur.

3. Sağlık Raporuna Direnç: alt işveren (taşeron) ve İşveren Baskısı

İnşaat şantiyelerinde işler, genellikle ana yüklenici ve onun altında çalışan alt işveren (taşeron) firmalar eliyle yürütülür. Alt işverenler (taşeronlar), proje baskısı ve piyasa rekabeti nedeniyle mümkün olan en ucuz iş gücünü temin etmeye çalışır. Şehir dışından (kırsaldan) gelen işçiler bu anlamda hem avantajlı (ucuz) hem de riskli (lojistik maliyet) bir kaynak olarak görülür. Bu nedenle, sağlık muayenesi sonucu 'uygun değildir' şeklinde rapor verilen bir işçiye yönelik tepki yalnızca çalışandan değil, çoğu zaman alt işveren (taşeron) firmadan ya da saha yöneticisinden de gelir. İşyeri hekimlerinin 'işe uygun değil' kararı, işverence ekonomik kayıp ve zaman kaybı olarak algılanır. Hekime baskı yapılması, kararın sorgulanması ya da alternatif yolların aranması yaygın durumlardandır.

4. Çalışan Açısından Sağlık mı, İş mi?

Çoğu çalışan, ilk defa bu muayenede bir doktorla karşılaşır. Bazıları için muayenede ilk defa hipertansiyon, diyabet, işitme kaybı ve ciddi görme kusuru gibi sorunlar tespit edilir. Ancak, bu durum, ne yazık ki genellikle “tedavi şansı” olarak değil, “iş kaybı” olarak algılanır. Oysa, bu muayenelerin temel odak noktası, gelen işçinin yapması beklenen iş görevlerini yapabilme yeteneğini ölçmektir. Mevcut olabilecek rahatsızlıklarını belirlemekle ilgili değildir, bunun yerine görevleri güvenli ve etkili bir şekilde yerine getirme yeteneklerini değerlendirmekle ilgilidir. Özellikle ekonomik sıkıntı içindeki bireyler için bu sağlık tespitleri, umut kırıcıdır. Hatta bazı çalışanlar, sağlık problemlerini gizleme eğilimindedir. Çünkü sağlık, o anda iş kadar değerli değildir.

5. İşveren Açısından Maliyet-Fayda Dengesi

Her işe alınan işçi, özellikle alt işveren (taşeron) için bir maliyettir: yol parası, konaklama, zaman, organizasyon. Sağlık muayenesinde uygun bulunmayan her birey, bu yatırımın boşa gitmesi anlamına gelir. Daha kötüsü, bu kişinin diğerlerini de beraberinde geri götürmesi durumudur. Bu nedenle, işverenlerin veya alt işverenlerin (taşeronların), işe giriş sağlık muayenelerini bir engel ya da “formalite” olarak görmesi yaygın bir durumdur. Bu bakış açısı, işyeri hekimi ile işveren arasında gerilim doğurabilir ve etik olmayan uygulamalara zemin hazırlayabilir.

6. Çözüm Önerileri

Bu zorluklar karşısında yapılması gerekenler şunlardır:

- Ön Muayene Organizasyonu: İşe alım süreci başlamadan önce, adayların bulundukları şehirlerde ya da bölgesel merkezlerde temel sağlık taramaları yapılmalıdır.

- Şantiye Girişinde Sağlık Bilgilendirmesi: Adaylara sağlık durumlarının işe etkisi, iş güvenliği riski ve tedavi olanakları hakkında sade, açık bilgi verilmelidir.

- İşyeri Hekiminin Yetkisinin Korunması: Tıbbi kararlar, hiçbir ekonomik, yönetsel ya da kurumsal baskıya maruz kalmadan verilmelidir.

- alt işverenlere (taşeronlara) Eğitim: alt işveren (taşeron) firma yetkililerine, sağlık muayenelerinin önemi ve iş kazalarının maliyeti hakkında bilgilendirme yapılmalı; sağlık kriterlerinin dışlanmaması gerektiği aktarılmalıdır.

7. Muayenenin (Sağlık gözetiminin) Derinliği ve Yasal Sorumluluk

İşe giriş muayenesinin detaylı yapılması, yalnızca çalışanın sağlığını korumakla kalmaz, aynı zamanda işverenin ve işyeri hekiminin gelecekte karşılaşabileceği yasal riskleri de azaltır. Özellikle ileride ortaya çıkabilecek meslek hastalığı iddialarında, işe giriş muayenesinde ilgili durumun belgelenmiş olması, hukuki süreçte işverenin lehine güçlü bir savunma sağlar. İşyeri hekiminin muayeneyi yüzeysel yapması ya da bazı bulguları atlaması durumunda, ileride oluşabilecek meslek hastalığı veya iş kazaları nedeniyle çok ağır hukuki ve cezai sorumluluklarla karşılaşılması mümkündür. Şantiyeler, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) nezdinde 'çok tehlikeli işler' sınıfında yer almaktadır. Ayrıca şantiye sahasında yalnızca bir meslek kolu değil, demirci, kalıpçı, duvarcı, çatıcı, kaynakçı, operatör, vinç kullanıcısı gibi çok farklı meslek grupları bir arada çalışmaktadır. Bu nedenle muayene yapılırken yalnızca şantiye genel şartları değil, çalışanın görev alacağı spesifik iş kolunun riskleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Ofis çalışanları, yemek hizmeti sağlayıcıları, temizlik personelleri gibi diğer çalışan grupları da sağlık açısından aynı risklere maruz kalabilmektedir. Bu kişilerin firmaları tehlikeli sınıfta yer almasa dahi, fiilen 'çok tehlikeli' bir ortamda bulunmaları nedeniyle aynı titizlikle muayeneye (sağlık gözetimine) tabi tutulmaları gereklidir.

Öte yandan sağlık gözetimi, gürültüye veya titreşime, iyonlaştırıcı radyasyona, çözücülere, dumanlara, toza, biyolojik ajanlara ve sağlığa zararlı diğer maddelere maruz kalan veya basınçlı havada çalışan çalışanlar için yasa gereği zorunlu olan düzenli sağlık kontrolleri sistemidir. Bu taktirde;

• İşe bağlı sağlık sorunlarının erken belirtilerini tespit ederek, durumun daha da kötüleşmesi önleyebilir.

• Kontrol önlemlerinin etkili olup olmadığını veya daha fazlasını yapılmasının gerekip gerekmediği anlaşılabilir.

• Çalışanlara şantiyedeki risklerden sağlıklarını nasıl koruyacakları konusunda eğitim verilmesine yardımcı olabilir. (örneğin elektrik kaynağı yaparken çıkan UV ışınından ve azot gazından nasıl korunacağı).

Şantiyelerde işe giriş sağlık muayenesi (gözetimi), sadece bir yasal formalite değil, çalışan sağlığının, iş güvenliğinin ve uzun vadede işveren kârlılığının temel unsurudur. Bu sürecin sosyal, ekonomik ve psikolojik boyutları göz önünde bulundurulmadan yapılan uygulamalar, ne yazık ki hem işçiyi hem işvereni zarara uğratmaktadır. Sağlık, sadece bireysel değil, kurumsal bir sorumluluktur. Bu sorumluluğu tüm tarafların birlikte taşıması, ancak doğru farkındalık, etik yaklaşım ve yapısal önlemlerle mümkündür.

İnşaat işçisi sağlık muayeneleri.pdf

PDF dosyasını indir • 95KB